Гісторыя развіцця плавання
Плаванне вядома чалавеку з найстаражытных часоў. Спартовае плаванне ўзнікла на мяжы 15-16 стагоддзяў. Сярод першых спаборніцтваў па плаванні былі змаганні плывуноў у 1515г. у Венецыі. У 1538г. выйшла першае кіраўніцтва па плаванні датчаніна П. Винмана. Першыя школы плавання з’явіліся ў другой палове 18 пачатку 19 стагоддзі ў Нямеччыне, Аўстрыі, Чэхаславакіі, Францыі.
Плаванне ў Расіі ў старажытнасці развівалася галоўным чынам як прыкладны выгляд, і толькі ў канцы 19 пачатку 20 стагоддзі яно становіцца асобным выглядам спорту. У сярэдзіне XVII стагоддзі ў рускіх войсках уводзіцца навучанне плаванню. Пётр I уключае яго ў праграму падрыхтоўкі афіцэраў войска і флота: «усім новым салдатам без вынятку павінна вучыцца плаваць, не заўсёды ёсць масты». У XVIII павеку ў Расіі пачынае сцвярджацца думка пра важнасць і карыснасці плавання як гігіенічнага практыкавання і як прыкладнага навыку. У распаўсюджаным у той час выданні «Эканамічны каляндар» за 1776г. адзначаецца; «Па справядлівасці належыла б кожнаму маладому чалавеку вучыцца плаваць, поелику ў шматлікіх выпадках ад умення плаваць залежыць выратаванне жыцця» А. В. Сувораў, як сведчыць А. Петрушевский, вучыў салдат плаваць, перапраўляцца праз рэкі ўброд і ўплаў.
У Расіі яшчэ задаўга да пачатку развіцця плавання на Захадзе паспяхова праводзілася арганізаванае навучанне плаванню, прычым меліся досыць шматлікія кадры прафесіяналаў-выкладчыкаў, сярод якіх былі не толькі вайскоўцы, але і адмыслоўцы, якія працавалі па вольным найманні. Напрыклад, у «Санкт-Пецярбургскіх ведамасцях» за 1782г. было надрукавана: «ахвотнікі навучаць у Марскім шляхоцкім кадэцкім корпусе кадэтаў плаванню з’явіліся б для дамовы пра кошт».
Спартовае плаванне ў дарэвалюцыйнай Расіі не мела шырокага распаўсюду. Толькі ў XIX павеку ў Расіі з’яўляюцца першыя школы плавання. Так, у Пецярбургу ў 1834г. у Летняга саду адкрываецца школа плавання, арганізаваная выкладчыкам гімнастыкі Паули; у ліку яе наведвальнікаў былі Пушкін і Вяземскі.
У канцы XIX стагоддзі ў Расіі пачынаецца будаўніцтва крытых басейнаў для плавання. У 1891г. адкрываецца басейн у Маскве пры Цэнтральных лазнях, у 1895г.- пры Сандуновских лазнях. Майструюцца басейны пры ваенна-навучальных установах: у 1-м і 2-м Ваенна-марскім кадэцкім корпусе, у Пажскім корпусе ў Пецярбургу, у Кіеўскім кадэцкім корпусе і інш. Але гэта былі малагабарытныя басейны (даўжынёй ад 10 да 15-16м.), прыдатныя толькі для пачатковага навучання плаванню.
Адмысловую папулярнасць плаванне набыло ў канцы 19 стагоддзі. У 1890 было праведзена першае першынство Еўропы па плаванні. У 1894 году спаборніцтва па плаванні былі ўключаны ў праграму сучасных Алімпійскіх гульняў, што аказала вялікі ўплыў на развіццё ўсіх выглядаў плавання.
Папулярнай рускай школай плавання, дзе была даволі шырока пастаўлена спартовая праца, з’яўлялася Шуваловская школа, арганізаваная ў 1908г. па ініцыятыве В. В. Пескова на Суздальскім возеры ў прыгарадзе Пецярбурга — Шувалове. У Шуваловской школе плавання лік чальцоў і так званых чальцоў-спаборнікаў даходзіла ў розныя гады да 300-400 чалавек. Гэта былі пераважна навучэнцы сярэдніх і вышэйшых навучальных устаноў, якія разам з бацькамі (служэлымі і дробнымі буржуа) выязджалі з Пецярбурга ўлетку на дачу ў Шувалове. У гэтай школе ажыццяўлялася навучанне спартовым спосабам плавання, і арганізоўваліся водныя святы і спаборніцтвы па плаванні, скачкам у ваду і воднаму пола, праводзіліся выпрабаванні на магістра і кандыдата плавання. Гэта школа аказала значны ўплыў на развіццё плавання ў дарэвалюцыйнай Расіі. У 1912г. у Маскве арганізуецца «Маскоўскае грамадства аматараў плавання» (МОЛП), якое праводзіла заняткі не толькі ўлетку, але і ўзімку (у Сандуновских лазнях).
Вялікую ролю ў развіцці як масавага, так і спартовага плавання ў Расіі згуляла школа плавання, заснаваная ў 1908 году ў Шувалове (Недалёка ад Пецярбурга), якая праіснавала да 1917 гады. Яна была арганізавана на грамадскіх пачатках па ініцыятыве марскога лекара В.Н. Пескова. На працягу летняга сезону ў ёй навучалася плаванню да 400 чалавек. Навучанне праводзілася ўсім існым у той час спосабам плавання: трус на грудзі брасу на грудзі і на спіне, плаванню на боку. Аснову навучання складаў спосаб брас. Якія займаліся штогод удзельнічалі ў спаборніцтвах і маглі атрымаць званне магістраў і кандыдатаў плавання пры ўмовах выканання 12 наступных практыкаванняў:
1.) Праплысці — 3000м. Трэба было пераплысці некалькі разоў возера, вярнуцца ў школу і пераадолець дыстанцыю 50м.
2.) Праплысці — на спіне 1500м.
3.) Праплысці — 1500м. У адзежы і абутку спосабам брас.
4.) Праплысці — 450м. на спіне. Толькі з дапамогай рук.
5.) Праплысці — 450м. Толькі на адных нагах.
6.) Праплысці дыстанцыю — 30м. На спіне, ногі брас, з каменем вагай 2кг. Адной рукой спартовец асцярожна падвяслоўваў, іншай рукой трымаў камень так, каб ён не ўмакрэў, упіраючыся локцем сабе ў грудзі.
7.) Ныранне пад вадой 30м.
8.) Ныранне на глыбіню 4-5м. З задачай дастаць з дна камень: 5 раз запар з адпачынкам 2-3 сек.
9.) Распрананне ў вадзе — здыманне адзежы і абутку.
10.) Камбінаванае плаванне 75м. Плывун павінен скокнуць са старту, праплысці 50м., схапіць «тапельца» і праплысці з ім 25м. Заданне выконваецца на час (ад 100 да 80).
11.) Аказанне першай дапамогі «патануламу».
12.) Скачкі ў ваду з 7 мятровай вышкі: 3 скачку з месца, а 3 з разбегу (уніз галавой).
Відавочная складанасць гэтых нормаў сведчыць пра выдатную падрыхтоўку рускіх плывуноў. Разумеючы, што для развіцця спартовага плавання ў Расіі неабходна развіваць і масавае плаванне, выпускнікі Шуваловской школы арганізавалі школы плавання ў Хвядосе, Баку, крыху пазней таксама ў Кіеве Чарнігаве, Батумі, Мікалаеве.
Да пачатку першай сусветнай вайны (1914г.), плаванне стала культывавацца ў такіх гарадах як: Кіеў, Чарнігава, Баку, Батумі, Растоў-на-доне, Хвядоса, Севастопаль, Харкаў, Яраслаўль, Марыўпаль, Рыга, Самара, Сестрорецке, Ораниенбаум і ў іншых гарадах.
Спартовае плаванне ў Расіі ў гэтыя гады рабіла толькі першыя крокі. Трэніроўкі праводзіліся галоўным чынам на адкрытай вадзе, і вынікі плывуноў былі невысокімі. Таму, удзельнічаючы ў V Алімпійскіх гульнях у Стакгольме ў 1912г., рускія плывуны не мелі поспеху. Першыя буйныя змаганні па плаванні ў Расіі былі праведзены на рускай алімпіядзе ў Кіеве ў 1913г. Олі ўвайшлі ў гісторыю як першае першынство Расіі па плаванні. У ім удзельнічала каля 60 чалавек. Шуваловские плывуны занялі ўсе першыя месцы, хоць іх вынікі значна адставалі ад дасягненняў лепшых спартоўцаў свету. Другая руская алімпіяда, у праграму якой уваходзіла і плаванне, адбылася ў 1914г. у Рызе. На спаборніцтвы прыбыло каля 70 плывуноў з Масквы, Пецярбурга, Кіева і іншых гарадоў. З-за непадрыхтаванасці базы амаль усе іншагароднія плывуны адмовіліся ад удзелу ў спаборніцтвах. Спартовыя вынікі па плаванні на гэтай алімпіядзе таксама былі невысокімі.
У 1922г. было ўтворана грамадства плавання «Дэльфін», якое з’явілася пераемнікам традыцый Шуваловской школы і сталае неўзабаве своеасаблівым цэнтрам спартовага плавання ў краіне. Пад кіраўніцтвам прафзвязных арганізацый пачынаецца навучальна-спартовая праца па плаванні. Адкрываюцца спартовыя школы плавання, арганізуюцца спаборніцтвы. Напрыклад, з 1921г. сталі штогод праводзіцца буйныя спаборніцтвы ў Маскве. Адкрытыя ў Маскве і Петраградзе інстытуты фізкультуры пачалі рыхтаваць выкладчыкаў і трэнераў па плаванні. Пачынальна з 1926г. па плаванні сталі праводзіцца чэмпіянаты Еўропы, з 1969г. — Кубкі Еўропы, з 1973г. — чэмпіянаты свету, а з 1979г.- Кубкі свету па плаванні.
У 1928г. у Маскве адбылася Ўсесаюзная спартакіяда, якая спрыяла далейшаму распаўсюду і развіццю плавання ў нашай краіне. У перыяд 1926-1929 гг. савецкія спартоўцы праводзяць свае першыя міжнародныя спаборніцтвы па плаванні. Плаванне развіваецца ва ўсіх савецкіх рэспубліках. У параўнальна кароткі тэрмін у нашай краіне быў закладзены трывалы падмурак развіцця масавага плавання.
У 1941г. Нямеччына напала на нашу краіну. Развіццё спорту, у тым ліку плаванні, у краіне затармазілася. Фізкультурныя арганізацыі перабудавалі сваю працу ў інтарэсах фронта. У гады вайны праводзілася вялікая праца па ваенна-фізічнай падрыхтоўцы. Толькі ў 1943г. было навучана плаванню і пераправам уплаў каля 500 тыс. чалавек. У баявых аперацыях на моры,
пры высадцы дэсантаў і пераправах уменне плаваць і трымацца на вадзе ў абмундзіраванні і са зброяй спрыяла перамозе рускіх салдатаў, выратаванню іх жыццяў. Дзякуючы актыўнай працы фізкультурных арганізацый да 1948г. быў дасягнуты даваенны ўзровень колькасці якія займаюцца плавальным спортам у краіне.
Важным актам у развіцці спартовага плавання ў краіне з’явіўся ўступ у 1947г. у члены Міжнароднай федэрацыі плавання (ФИНА) і развіццё спартовых сувязяў з плывунамі замежных краін.
На працягу некалькіх пасля ваенных гадоў (до1950-1951гг.) савецкія плывуны не маглі дасягнуць даваеннага ўзроўня спартовага майстэрства. Рэкорды СССР абнаўляліся вельмі рэдка (пераважна ў плаванні на боку) і ў большасці сваім вядомымі ў 1940-1941гг. плывунамі.
У Алімпійскіх гульнях 1952г. упершыню прынялі ўдзел савецкія плывуны. Выступілі яны слаба. Толькі М. Гавриш (Кіеў) заняла ў фінале на 200м. брасам 6-е месца з вынікам 2.58,9с. і прынесла камандзе адзінае ачко. Чыннік таму, стала змена пакаленняў плывуноў: Л. Мяшкоў,
С. Бойченко, В. Ушакоў і іншыя выбітныя майстры воднай дарожкі скончылі свае выступы, а маладыя плывуны не дасягнулі яшчэ вяршыняў спартовага майстэрства і не мелі досведу ўдзелу ў міжнародных спаборніцтвах.
У 1954г. савецкія плывуны ўпершыню прынялі ўдзел у чэмпіянаце Еўропы. У той час узровень развіцця спартовага плавання сярод жанчын быў значна ніжэй, чым сярод мужчын. Па гэтым чынніку ў еўрапейскім чэмпіянаце ўдзельнічалі толькі мужчыны.
У 1956г. на XVI Алімпіядзе ў Мельбурне 5 савецкіх плывуноў сталі бронзавымі медалістамі. Савецкая каманда плывуноў набрала ў Мельбурне 10 ачкоў і з 15-го месцы, занятага на XV Алімпіядзе, перасунулася на 7-е.
У 1961 году была створана адзіная сістэма арганізацыі навучальна-спартовай працы ў краіне. Паляпшэнне працы ДЮСШ таксама спрыялі новы каляндар спартовых спаборніцтваў і абавязковая арганізацыя ў перыяд летніх вакацый аздараўленчых спартовых лагераў.
У 1969 году па ініцыятыве ЦК ВЛКСМ быў створаны клуб «Няптун», які праводзіць вялікую працу па ўцягванні дзяцей у рэгулярны занятак плаваннем. У шэрагу гарадоў было ўведзена абавязковае для ўсіх навучэнцаў 1-4 класаў навучанне плаванню. Значна ўзрасло ў нашай краіне колькасць басейнаў.
Самага вялікага поспеху на міжнароднай спартовай арэне савецкія плывуны дамагліся ў 60-е гады. Выступаючы на XVIII Алімпійскіх гульнях у 1964г. (Токіо), 16-ти летняя севастопальская школьніца Галіна Прозуменщикова першай сярод савецкіх плывуноў стала алімпійскай чэмпіёнкай у плаванні на 200м брасам.
У 1966-1968 гг. савецкія плывуны перасунуліся на 1-е месца ў Еўропе і на 3-е ў свеце (пасля ЗША і Аўстраліі). На ХI Еўрапейскім чэмпіянаце (1966г., Утрехт) савецкая каманда апярэдзіла плывуноў 25 краін Еўропы і з вялікім адрывам у ачках заваявала мужчынскі і жаночы камандныя Кубкі, атрымаўшы 8 залатых медаляў, 7 пасераброных і 4 бронзавыя. Перамогі на еўрапейскай арэне былі праз 2 ода замацаваны ў Мехіка — на XIX Алімпіядзе. Тут савецкія плывуны, мужчыны і жанчыны, атрымалі 61 ачко і занялі 3-е месца ў свеце, а мужчыны — 2-е месца, саступіўшы першынство плывунам ЗША.
У 1971 году ФИНА прызнала плаванне важнай дадатковай крыніцай здароўя для дзяцей груднога ўзросту. З 1977 гады ў Маскве, а затым і ў іншых гарадах пачалося навучанне плаванню дзяцей груднога ўзросту пры дзіцячых паліклініка, якія маюць басейны.
У 1976г. на XXI Алімпіядзе ў Манрэалі на дыстанцыі 200м брасам прызавыя месцы занялі 3 савецкія плывунні: М.Кошевая 2.33.35с. (М/р.), М.Юрчения і Л.Русанова.
У 1980 на XXII Алімпіядзе ў Маскве Ўладзімір Сальнікаў упершыню ў гісторыі «выплыў» на 1500м. (вольным стылем) з 15 мінуць, з вынікам 14.58.27с. Бо шматлікія вядучыя каманды не прыехалі на алімпіяду, тая пераважная большасць узнагарод у плаванні дасталася зборнай СССР.
На Алімпіядзе ў Сеўле залатыя медалі нашай камандзе прынеслі І.Палянскі на 200м. (спіна), з вынікам 1.59.37с. і В.Сальнікаў
на 1500м. (вольным стылем), з вынікам 15.00.40 секунд.
На XXV Алімпіядзе ў Барселоне, у эстафеце 4 па 200м. (вольны стыль), зборная Расіі ў складзе: Д.Лепиков, В.Пышненко, В.Таянович і Е.Садовы, усталявала новы сусветны рэкорд. У трусе залатыя медалі выйгралі А.Папоў (50,100м., вольны стыль) і Е.Садовы (400м., вольны стыль).
На апошняй Алімпіядзе ў Атланце залатыя медалі заваявалі Д.Панкратаў (100,200м., батэрфляй) і А.Папоў (50,100м., вольны стыль).