Літаратура і нацыянальны рух у пачатку ХХст

Рэферат на тэму Лтаратура нацыянальны рух у пачатку ХХст Полацк , 2006 План Уводзны1.Беларуска нацыянальная справа сярод ншых нацыянальнасцей пасля першай рэвалюцы.2. Уздым беларускага нацыянальнага крунку.3. Агульны нарыс прыгожага псьменства 11 Заключэнне 14 Лтаратура15 Уводзны Ад пакалення да пакалення беларуск народ замацова слове сва бачанне свету, свой
вопыт яго пазнання, ад эпох да эпох н выпрацова разнастайныя сродк для перадачы думак, пачуцця. Прыродныя мовы i геаграфя краны, узровень народнай гаспадарк i кантакты з ншым народам, характар грамадскай думк, культуры, мастацва – усе вялкя малыя асаблвасц жыцця нашага народа адлюстравался мове. Беларуская мова, як ншыя мовы свету, прайшла доуг складаны шлях развцця. Яна зведала часы росквту, кал раней, чым мовы суседнх народау, мела статус дзяржаунай мовы у
Вялкм княстве Лтоускм, кал на ей ужо у сярэдшя вяк складался юрыдычныя палтычныя дакументы, стварался навуковыя мастацкя творы, часы заняпаду, кал пад пагрозай было само яе снаванне . Беларуская мова забаранялася Сеймам Рэчы Паспалтай у XVI ст. 1696 г царсюм урадам у XIX ст. Штучна звужался яе грамадскя функцы у савецк час, кал пад уплывам дэалагчнай устаноук на злцц моу нацый беларуская мова выцяснялася з дзяржауных устаноу, са школ
ВНУ. Але, як сведчыць гсторыя, за застоем ц заняпадам нацы нацыянальнай культуры у спрыяльных гстарычных умовах наступае яе паскоранае развцц, актывзуецца грамадская культурна творчая дзейнасць народа, узрастае цкавасць да сваей гсторы, свах вытокау, дзе паскоранае засваенне сусветнага культурнага вопыту. Такя часы справядлва завуцца эпохам нацыянальнага Адраджэння. Яны пачынаюцца звычайна з адраджэння роднай мовы, прызнання яе найвялкшай каштоунасцю. Такая эпоха настае сння для беларускага народа. У 1990 г. Вярхоуны Савет Белзрус прыняу Закон аб мовах, згодна з якм беларуская мова зяуляецца дзяржаунай мовай у Рэспублцы Беларусь. А гэта азначае, што на дзяржауным узроун ей забяспечваюцца развцц функцыянаванне ва усх сферах грамадскага жыцця беларусау. Адраджэнне роднай мовы рыхтуе глебу да новага Адраджэння нацы, да больш высокх форм грамадскага быцця нацыянальнай свядомасц.4
Перыяды новай беларускай лтаратурнай мова прыпадае на 19-20ст. На гэтым этапе яе гсторы адбался важные падзе, якя карэнным чынам змянл лес беларускага народа, а разам з тым лес яго мовы. На тэрыторы Бел на працягу сяго19. ст. не снавала н адной вышэйшай навучальнай установы, а на беларускай мове не былон адной нават пачатковай школы. На працягу жыцця кожнага пакалення спыхвал спраць нацыянальнага прыгнету пастанн 1830 1863 гг
Царызм помсц рэпрэсям яшчэ большм уцскам. У 1840 г. ен спын дзеянне на беларус статута ВКЛ 1588г лквдава грэка-каталцкую, уняцкую царкву, якая вяла набаженства на беларускай мове, забаран ужываць у афцыйных дакументах нават назву Беларусь. За усе 19ст. на бел. мове выйшла тольк 75 кнг, якя друкавался звычайна за межам Рас. дзяржавы. А пасля пастання 1863 года на працягу 30-ц гадо на беларус не было надрукавана н воднай
кнг на бел. мове. Працяглы час заняпаду старажытнай бел. мовы прыве да таго, что яе традыц был па сутнасц страчаны, новая лтаратурная мова беларуса пачала фармравацца разввацца на базе вуснай народна-дыялектнай мовы незалежна ад старажытнай. У працессе яе станалення галоную ролю адыграла мастцкая лтаратура. 17 кастрычнка 1905 года манфест Аб удасканаленн дзяржанага парадку. У м абвяшчался недатыкальнасць асобы, свабода сумлення, слова, схода саюза, амнстыя палтычным вязням, склканне заканадачай Думы з удзелам у выбарах усх саслоя насельнцтва. Дзякуючы гэтай перамозе працоных мас беларусазнаства, што характэрна, набывае легальныя формы, выходзць з падполля. Зняцце забароны на жыванне роднай мовы прывяло да ажылення беларускага нацыянальна-дэмакратычнага руху.Гстарычная, гсторыка-лтаратурная этнаграфчная навука пра Беларусь, якая выпрацавалася папярэдн перыяд,мела, па сутнасц, вялкае значэнне, таму што яна паслужла
трывалай апорай для нацыянальных пошука.Прыгожая лтаратура не была яшчэ вяликай , але яна знаходзлася зародкавым стане, с ж яна мае такое велзарнае значэнне, таму што сам факт яе наянасц, сам факт ужывання беларускай мовы на лтаратурныя мэты ста магутнай апорай у той момант , кал зруз 1905 г. пастав нацыянальна настроеныя беларускя сферы перад тварам варожых м цячэння. 1Беларуска нацыянальная справа сярод ншых нацыянальнасцей пасля першай рэвалюцы.
Рэвалюцыя 1905 г. скнула путы цэнзуры з лтаратуры, а таксама рзлг, якая нас яшчэ цесна перапляталася з культурай.Беларуская нацыянальная культура мела цяпер магчымасць сябе паказаць.Але варожыя й элементы таксама атрымал магчымасць распачаць з й барацьбу. Вось чаму важнай была падрыхтока справе адраджэння маладой культуры, кал яна твар у твар сустрэлася пер за с са старой польскай культурай. Пасля пастання 1863 г. польская лтаратура на
Беларус была задушана радавым захадам. Яна не мела свах органа друку, нават выданне асобных кнг брашур зусм спынлася. Польская культура захавалася тольк сем ях, потым янапастаянна праялялася спробах ствараць школы для навучэння польскай мове. Пакольк гэтыя школы был тайныя,яны выклкал да сябе смпаты прагрэснага грамадства. Забарнны закон бы абыдзены сякм спосабам. Сярод такх спосаба было стварэнне школ пад выглядам майстэрня да т.п З пачатку 90-х гадо прыкметна ажылення галне выяленчага паланзму. Наражаюцца таварыствы, якя ставяць сабе змэту выпрацаваць перш за с чалавека паляка, гэтыя таварыствы накроваюць сваю дзейнасць на апалячанне беларуса лтошца, католка.Колькасць дзеяча, што працуюць у гэтым крунку, становцца паступова значнай. Пасля 1905 г. дзейнасць польскага элемента набывае яшчэ больш шырок характар.
У 1905 г.се абмежаванн адноснах мовы был зняты, дзейнча тольк закон, паводле якога на грамадскх сходах абавязковым было карыстанне рускай мовай Неадкладна знкл польскя школы, тэатр, польскя выданн, таварыствы. Вялкай папулярнасцю адразу стала карыстацца вленскае таварыства Асвета, якое мела аддзяленн Мнску, Нясвжы многх нш. Месцах. Зрэшты, у 1908 г. гэта таварыства было закрыта распараджэннем на польскай мове, хоць, зрэшты,
школы таксама сустрэл з боку адмнстрацы перашкоды. Вядома, гэта не перашкаджала тйнаму навучанню. Паяляецца шэраг перыядычных выдання на польскай мове. Пасля 40- гадовага перапынку 1905 г. Вльн адмаляецца За м мы бачым у Вльн ж клерыкальна дэмакратычную газету вядомага свай палтычнай дзейнасцю епскапа, потым паяляецца шэраг нш. Выходзць у 1906 г. нават рабочая газета
Эхо, якая потым мяняла назву некальк разо . Нарэшце трэба спомнць пра пяленне выдання для для юнацтва некалькх сурьзныхнавуковых часпса. Пра размах польскага руху Вльн можна меркаваць па тым , што 1912 г. старой сталцы Лтвы Беларус выходзла штогод, то давядзецца прызнаць, што польскае культурнае таварыства выявла ажыленне вельм значным маштабе.Навуковае таварыства мела некальк соцень члена, велзарную бблятэку, шэраг выдання,
музей . Польск тэатр Вльн валода буным артыстычным слам.Ажыленне польскай культуры ахоплвала ншю гарады.Шэраг таварыства сустракаем у Мнску,Нясвжы. Ажыленне гэта было вельм значнае, але асобныя галны яго не мел шавнстычнага характару. Гэты рух зхова у адноснах да беларуса лтоца больш або менш памяркощныя адносны, адчува сябе цесна звязаным з мясцовым нтэрэсам хутчэй наскласавы характар, як часткова ме на вазе падтрымаць аграрныя нтарэсы, а часткова бы пэным сацыялстычным ухлам. Вялкае значэнне мел таксама клерыкальныя нтарэсы.Канстытуцыйна-каталцкя парты пад крпнцтвам епскапа Рапа адзн час мела велзарны плы, стараючыся прыцягнуць у сва асяроддзе беларуса лтоца.Епскап нават бы выбраны дэпутатам у думу. Кал наогул гэты польск рух не ме баявога характару або кал гэты характар згладжвася адказных афцыйных выступленнях арганзацый, калабвяшча цесна звязаным з народам,
сярод якога жывуць паляк на працягу некалькх стагоддзя, абвяшча свам лозунгам работу .За нашу Вашу свабоду, калабвяшчала пра тое, штояна выдаецца для Лтвы для Беларус аддае сябе на служэнне краю, то шс ж гэта развцц польскай культуры яляла сабой небяспеку для беларускай нацыянальнай справы.Пры пануючых у нас няпэных поглядах на прыналежнасць да той або ншай нацыянальнасц, пры мове, кал шматлкя класы насельнцтва неаыразна адрознвал рэлгю ад нацыянальнасц,пры
той вялкай спакусе, якую яляла сабой высока развтая польская культура парананн з маладой беларускай, гэты рух натуральна мог уцягваць карэнных беларуса, нават ярэя.Гэта, напр потым выявлася час перапса насельнцтва польскай зоне 1919 г. 1921 г кал многх паветах перапсы дал большую колькасць правасланых па рэлг, чым беларуса, укранца велкаруса, разам узятых. Аднак беларуск нацыянальны рух аказася с ж падрыхтаваным давол трывалым для трымання
большай частк мас насельнцтва ва лонн беларускай нацыянальнасц культуры.1 c406 гэта тым больш цудона, што беларускаму нацыянальнаму руху даводзлася адстойваць свае пачатк не тольк на польскм фронце, але на рускм. Руск культурны плы, як мы жо ведаем, шырокай хваляй улся на Беларусь пасля 1863 г.н апрася на школу, на царкву , нарэшце, на адмнстрацыйнае садзейнчанне.Адзн той факт, што беларус мог чытаць газету тольк на рускай кал не задавальняся бедным мясцовым выданням, то выпсва танныя выданн накшталт Бржевых ведомасцей Света, а гэтыя маленькя газеты можна былознайсц любой всцы не адным экземпляры ужо гэты факт дава пераваг велкарускаму крунку.Польская газета не магла канкурыраваць з рускай па свай дарагол. 1905 г. мала змян дамнуючую пазцыю рускага друку, дадашы да яе кадэцкую Речь. Колькасна рускя не был моцныя, але пасля 1905 г. велкарускя змоцнена пачал развваць руск крунак.
Магчыма, вельм добрай была для беларускай справы тая акалчнасць, што мсю падтрымання на Беларус рускай культуры зяла на сябе такая арганзацыя, як Саюз рускага народа, г. зн.арганзацыя якая яна адштурховала ад сябе се хоць крыху свядомыя элементы.У такм жа становшчы был царконыя брацтвы. Руск нацыяналзм бра на сябе перш за с мсю барацьбы з каталцызмам польскай культурай. Так, напр з езд брацтва Мнску канцы жння 1908 г. вынес шэраг рэзалюцый, рэзка накраваных
супраць польскх школ, супраць польскай мовы дадатковым каталцкм богаслужэнн, нават пастав звярнуцца да адмнстрацы пра закрыцц таварыства Асвета Сокал н распача барацьбу з прапагандай каталцызму г.д. Саюз рускага народа лчы свам абавязкам умешвацца справы вышэйшай адмнстрацы, кал н бачы у й прыхльныя ц нават тольк цярпмыя адносны да польскай культуры.Так напр Саюз паспяхова змагася з вленскм папячыцелем баронам
Вольфам да т.п. Выступленне супраць паляка было перш за с абаронай рускх культурных не тольк культурных нтарэса, а нтарэса панавання, нтарэсакруючага класа. Беларус-нтэлегент, звычайна чынонк, бы па-за гэтым пануючым колам, вядома,у тым выпадку, кал н не паступа на службу Саюза або брацтва. Чынонк-нтэлегент з беларуса бы у пагадзе.Яму,як мы жо ведаем, не давал ходу.У такм жа становшчы бы вясковы святар. Сярод духавенства было вялкае адрозненне ерархчных адноснах.Нпап яны, абарваны, звычайназа сахой або касой бы гэты вясковы святар з беларуса, якога семнарыб не навучыла дастаакова рускай мове. Бывал беларусы сярод нжэйшага гардскога духавенства вышэйшае гарадское было з велкаруса або з ьеларуса, якя так далка прасунался таму, што даказал сваю адданасць прынцыпам цэнтралзму. Ус гэта был кадры велкарускага культурнага руху.
Многя з велкарускх элемента разумел, аднак, што поны разры з беларускай нацыянальнасцю нявыгадны нават несправядлвы.Да х прымыкал тыя з беларуса, якя пранкался велкаручкай культурай, не адрываючыся,аднак, ад мясцовых нтарэса.Гэтым шляхам дасягалася аб яднанне велкарускх дзяржаных тэндэнцый са своеасаблва зразуметым нтэрэсам пануючай нацыянальнасц краю.Вялкая арганзацыя Беларускае таварыства Вльн стаць менавта на такой платформе.
Мясцовая ж газета Белорусская жзнь, якую рэдагава Саланевч, з яляеццф адлюстраваннем гэтых тэндэнцый. Таварыства аддзяляла сябе ад Маскоскага Крамля, ад святых вода Вслы. Гаворачы ад мя беларуса беларускх нтарэсах, Беларускае таварыства разумела гэтыя нтарэсы сувяз з рускай культурай.Яно прызнавала адзнай культурнай мовай для Беларус тольк рускую мову.Таварыстваразумела Беларусь як непадзельную чатку мперы, якая не можа мець
самастойнай гстарычнай палтычнай будучын.Гэта не перашкаджала Таварыству ставцца на дэмакратычную платформу нават выказвацца супраць аграрнай палтык рада настойваць на такм павароце гэтай палтыцы, як расшыры бы беларускае сялянскае землеладанне. Падыход да беларускай справы такой газеты, як Белоруская жзнь, якая пазней выдавалася пад назвай Северо-Западная жзнь, мог бянтэжыць многх беларуса, што прайшл праз гарнла рускай культуры або не пэнены барацьбе за х.Так падыход мог быць небяспечным для беларускай справы. Але яна вылвалася жо дастаткова магутны рух магла весц барацьбу з поспехам за вялкую справу беларускага адраджэння.1c 407 2Уздым беларускага нацыянальнага крунку. Вялкая задача падтрымк беларускай дэ выпала на долю першых беларускх кнга выдавецтвай звязанай з м Беларускай сацыялстычнай грамады.Ячэ да рэвалюцы, 1902 г. у
Пецярбургу асяроддз студэнта-беларуса засноваецца Круг беларускай народнай асветы культуры беларускай. Тая акалчнасць, што беларускае аыдавецтва пачалося адной са сталц, не павнна нас дзвць у нас не было унверстэта з якога жывым студэнцтвам, нарэшце, цэнзурныя мовы засды нас был больш , чым у сталцы. Гэтым тлумачыцца перавага агульнамперскай сталцы беларускм руху. Гэты гурток выдае Вязанку Янк Лучыны. Але сродка было мала , напр
Калядную псанку студэнцк гурток выдае на гектографе. У1906 г. Беларуская сацыялстычная грамада пачынае выдаваць агтацыйную лтаратуру. Так паяляюцца брашуры Што такое свабода, Як рабць забастоку, Хрэст на свабоду нш.2 c 196 У той жа час паяляецца легальнае выдавецтва Загляне сонца наша ваконца, якое замянла сабой Круг беларуск.
У гэтым выдавецтве мы бачым В.ваноскага, Б.Эпмах-Шыплу нш. Гэта выдавецтва жо мае некаторыя сродк некаторы крэдыт.Яно найперш выдае Беларуск лемантар, або Першая навука чытання Першае чытанне для дзетак беларуса.Паяляюцца ншыя выданн, напр. Беларускя песнярыФ.Багушэвча дутка беларуская,Смык беларуск
Скрыпка, В.Марцнкевча Пан Тадэвуш пераклад, Гапон, Вечарнцы,Шчароскя дажынк, Старыры-Гары, Купалле.Выдавецтва ваходз у зносны з важнейшм гарадам Беларус.Гэтых прыклада дастаткова, каб ахарактазываць выдавецкую дзейнасць гэтай арганзацы. З 1906 г. Вльн паяляецца першая беларуская газета Наша доля. Але яна выпусцла тольк 4 нумары была закрыта. На яе месцы паяляецца Наша нва. Яна з яляецца не тольк рерыядычным органам, але кнгавыдавецтвам, якое шырока паставла справу. Гэты часопс згуртава вакол сябе лепшыя беларускя слы атрыма вялкае пашырэнне. Дазволм сабе характыразаваць дзейнасць гэтага выдання прывядзеннем урыка пра яго з брашуры М.Багдановча Наша нва вяла нястомную асветную работу.Ставячы свай мэтай усебаковае адраджэнне беларускай народнай культуры , значыць, цврда стоячы на пэнай
дэмакратычнай пазцы, яна прабла сабе дарогу самыя глухя кутк Беларус, у самыя цмныя сла насельнцтва.Для многх тысяч людзей яна з яляецца першай газетай, прачытанай м, першай крынцай веда, не насшай казннай пячац, выкладзенай простай яснай мовай. Да беларускага селянна, як зжыся з думкай, што н хам, а яго мова хамская, Наша нва друкавана звярнулася на гэтай мове, выклкаючы м тым самым павагу да сябе самога, абуждаючы
м пачуцц ласнага гонару. У беларускм кра, змучаным нацыянальнай барацьбой Наша нва няспынна напмнала пра неабходнасць паважаць правы кожнага народа, цанць усякую культуру , замацоваючы свае нацыянальныя асновы, шырока карыстацца набыткам культуры як польскай, так велкарускай кранскай.Гэта, а таксама многае ншае, неабходна пастаянна мець на увазе, улчваючы значэнне сцплай штотыднвай беларускай газетк памерам у адзн друкаваны аркуш. Наша нва цярпела не адзн раз канфскацы, яе рэдактар
адселжва у турме, забаранялася чытанне яе ваенных, для духавенства, для народных настанка, для навучэнца настанцкх семнарый, яшчэ для цэлага шэрага асоб. Субсдзраваная руская прэса цкавала яе, сцвярдзяючы, што яна выдвецца на польскя грошы для паслаблення кра велкарускх пазцый для падрыхток глебы да апалячвання яго.У сваю чаргу органы польскага шавинистычнага нацыянализму бачыл й тонк сродак для абрусення беларуса-католка, створаны на грошы казны. Наша нва знашла сва мксца беларускм сялянстве, яна стала органам цэлага краю. Пра ступень распасюджанасц Нашай нвы, пра ступень сувязь яе з асам можна меркаваць па прытоку рэдакцыю карэспандэнцый з розных мясцовасцей.Так, у 1910 г. яна змясцла 666 карэспандэнцый з 320 мясцовасцей.Вленская губ. Дала 229 карэспандэнцый, Мнская-208, Гродзенская0115, у той час як Маглская тольк 65, Вцебская-27 Смаленская-28.Гэта вельм характэрная у заходняй Беларус, на межах з польскай, уплы нацыянальна-беларускага
органа бы значна мацнейшы, чым на сходзе. У гэтай характэрнай з яве знаходзць сабе тлумачэнне той факт, што эпоху вялкай рэвалюцы мнскя беларусы беларусы, што жыл на захад ад х, мацней падтрымлвал нацянальныя памкненн, чым усходняе Падняпрое Падзвнне. Наша нва спачатку друкавалася паралельна рускм лацнскм алфавтам, але потым перайшла на руск алфавт, каб зменшыць расходы. Значэнне Нашай нвы беларускм адраджэнн велзарнае.
Яна аб яднала вакол сябе беларускя лтаратурныя слы.Самм фактам свайго з ялення яна выклкала да жыцця новыя таленты.Сярод блзкх яе супрацонка мы бачым Цтку,Ядвгна Ш, Янку Купалу,Якуба КоласаЮАльберта Паловча,Цшку Гартнага,Максма Бядулю нш. Наша нва пераварылася выдавецкую арганзацыю.
Каляндар Нашай нвы бы на працягу многх гадо цудоным альманахам, у якм чытач знаходз не тольк звычайныя даведачныя звестк, але лтаратурныя творы вялкай каштонасц.Выдавецтва выпускае шэрг асобных кнжак, арыгнальных перакладных. Назавм некаторыя, напр. Гутарк аб гаспадарцы, Як рабць юобрыя рамовыя вулл, Кацярына Шачэнк, Кароткая гсторыя Беларус В. Ластоскага.
Песн жальбы Я. Коласа, Адвечная песня Я. Купалы.2 c198 Услед за Нашай нвай за выдавецтвам Загляне сонца наша ваконца паяляецца шэраг перыядычных выдання выдавецтва у Пецярбургу на беларус. Сельскагаспадарчы аддзел Нашай нвы, як разросся, пача выданне спецыяльнага штомесячнкаСаха у Мнску.Для беларуса-католка у Вльн лацнскм шрыфтам выдавася штомесячнк, для беларускай моладз- штомесячнк Лучынка у Мнску. Лтаратурна-публцыстычны зборнк Маладая Беларусь Пецярбург уяля сабою цудоны часопс тыпу тостых чачопса. Нават з вонкавага боку гэта выданне далка пайшло ад сцплых выдання першых выдавецкх асоб. З канца 1925 г. Вльн ста выходзцьГоман. Паяляецца навукова-педагагчныя часопсы белорусскй учтелькй вестнк на рускай мове, але з яскарым нацыянальным крункам. Так бы шэраг дарэвалюцыйных беларускх выдання. Па колькасц вонкавым выглядам яны саступал свам працнкам,
перазыходзячы х, аднак, чысцнй свах нацыянальных, дэмакратычных сацыяльных прынцыпа. Акрамя названых 2 выдавецтва сустракаем шэраг ншых. Назавм некаторыя з х, напр. Мнчук у Мнску, Наша хата, Палачанн, А. Грыневч у Вльн.З 1913 г.выдавецтва Нашай нвы Вльн ператворана Беларускае выдавецкае таварыства Вльн.
Пераядычнае выданне Лучынка Мнску адначасова з яляецца выдавецтвам. Гэтак жа вленская газета Гоман разрастаецца выдавецтва. У гэтым лтаратурным рублцыстычным руху не было нчога штучнага, н яскрава адпавяда настрою народных мас. Па сутнасц н сустрака шмат цяжкасцей перашкод. Няма чаго гаварыць пра тое, што беларуск нацыянальны рух гарманва з настроем адмнстрацы, якая лепшым
выпадку глядзела на Беларусь вачам Паночна-Заходняга краю н сустрака працнка польскм асяроддз, вельм плывовым. Навогул н не адпавяда настрою кольк-небудзь заможных класа рэзкм свам дэмакратызмам выкладзеным прынцыпам сацыялзму.Беларуская мова не магла пранкнуць у школу. тым не менш буквары разыходзлся, кнжк чытался. Пранкал у вску , нават больш таго, ахоплвал абруселыя апалячаныя гарадскя колы.Беларускя вечарынк розных гарадах, нават у Вльн, збрал мнагалюдныя таварыствы.
Пастанока драматычных п ес, харавыя спевы, выкананне танца-Лявонх, Мяцелцы нш аб ядновал таварыства. Народны тэатр, народныя хоры, драматычныя гуртк был раскданы Вльн,Гродне,Слуцку,Капыс,Полацку,Дзсне,Д авыдГарадку,Полацку,Пецярбургу,Варшаве нш. гарадах. Папярэдн агляд сведчыць пра нарастаючую слу беларускага нацыянальнага руху, Напачатку н мае давол сцплы характар, выходзць з народных сла. Паоводле свайго паходжання крунку н дэмакратычны той жа час н носць у сабе дэю да радзмы да роднага народа- дэю, спрадвеку ласцвую нашай сялянскай радзме. Сцплая з вонкавага боку выдавецкая дзейнасць згуртавала вакол сябе народныя масы выставла вялкую слу- цудоную паводле формы багатую паводле зместу лтаратуру, асаблва паэзю 3Агульны нарыс прыгожага псьменства Рэвалюцыя 1905-1906 гг. Дала магчымасць пазнамцца друку з многм буйным паэтычным талентам.
Не беднай паэтам аказалася тая крана, якая на працягу некалькх дзесяцгодзя не мела права псаць друкаваць на свай роднай мове. Звернемся да гэтых прадстанко нашай культуры. Цудона, што нашы паэты большай часткай выйшл з нетра народа. Ус гэта прадстанк сялянскага ябо рабочага класа, х лтаратурная дзейнасць часта пачыналася па-за сувяззю з дэяй беларускага адраджэння, пачыналася, можна сказаць, па нтуцы як акт праяленнея таленту. гэта яшчэ
раз сведчыць, што наша адраджэнне дзе з нетра народа,з народных глыбнь далкае ад штучных чужых уплыва. Гэта сведчыць пра тываласць нашага культурнага адраджэння. На чале навейшых беларускх паэта агляды нашай лтаратуры звычайна ставяць не без падставы Янку Купалу вана Луцкевча, як нарадзся 1882 г. пал Мнскам, сына хлебароба. Яшчэ дзяцнстве н бы рабочым на суседнм дворным бровары там упершыню каля машын
склада свае першыя думк. Першы друкаваны яго твор паявся год рэвалюцы. Тады ж н змог расшырыць сваю адукацыю, трапшы на час у Вльню, потым у Пецярбург, дзе слуха агульнаадукацыйныя лекцы. Глыбокаея любо да радзмы, да яе яе богага люду, любо да беднай беларускай прыроды- вось тыя матывы, якя найчасцей найстройваюць лру Янк Купалы. Усвам паэтычнымх творах н дае яскравае адлюстраванне тых дэала, што прачнулся душы народа да новага жыцця, да свабоднай творчасц, да ладкавання свай будучан. н абуджае беларуса чалавечую годнасць, стараецца лць у сэрца свах брато-сярмяжнка веру будучую светлую долю. Паводле сло М.Багдановча, Купала адразу ж вылучыся свай першай кнгай верша Жалейка, 1908 гю з таго часу прыковае да сябе вагу беларускага чытача.Прадожым характарыстыку гэтага атара словам таго самага
Багдановчапрада. Неапрацаваныя, хаатычныя вершы жалейк робяць урпжанне хутчэй свам тэмам, засды ярка грамадскага крунку, чым давол слабым мастацкм вартасцям. Аднак ужо гэтай кнзе некаторыя месцы засталял бачыць у Купале вельм таленавтага паэта. Як тольк не меу выкарастаць як след свй незвычайны талент. Адвечная песня лрычная драма, якая выйшла 1910 г – яшчэ больш выразна сведчыць пра талент
Купалы. Знаходзячыся несумненнай дэйнай сявяз з вершам Жалейк, яна, бясспрэчна, больш мастацкая за х пакдае. Дзякуючы свай цэльнасц вытраманасц. Больш глыбок след у душы сытача. Выдадзены тым самым 1910 г. зборнк верша Гусляр паказа, акрамя таго, што талент Купалы здольны эвалюцыянаваць, расшыраць кола свах тэм, удасканальваць свае творчыя прымы.
Аднак понай меры гэта адблася тольк апошняй, лепшай кнзе беларускага паэта. Як нястрымна развваецца. А менна зборнку Шляхам жыцця 1913г Акрамя таго, пяру Купалы належыць Палнка, драма з сельскага жыцця. Напсаная добрай прозай. лрычная драма Сон на кургане.4 Незвычайная рытмчнасць вось галоная. Успадначальваючае асаблвасць
Купалы. Яго буйныя, мклвыя рытмы захоплваюць, гпназытуюць чытача, не даюць яму затрымацца, апамятацца. Пакараюць яго свай уладай. м абумолены се вартасц, як недахопы разглядаемых верша. Багацце рыфма, яркх панагучных, якя звняць не тольк на канцы, але на сярэдзне радко, дзвосны гучны пабор сло, энергя выраза ус гэта характэрна для пэз Купалы. Але характэрна для яе адсутнасць дакладнасц эптэта, яснасц фразы, дакладнай аформлннасц самога верша цэлым. Таму што с гэта прыносцца ахвяру гучнасц рытмчнасц. Тольк апошныя гады дзейнасц Купалы гэтыя недахопы пачал знкаць, асобе яго пача вырысовацца не тольк Божай мласцю паэт, але мелы майстар свай справы. Як расшырае кола свах тэм, форм стыля. Адмыслова працуе над агульнай архтэктурай твора. Канструкцыяй страфы. Камбнацыям рыфма да т.п Акрамя думк чаронасц верша,
Купала валодае яшчэ важнай якасцю у свам аглядзе Нашых паэта Антон Навна бачыць значэнне янк Купалы тым што яго творчасц заважаецца шэраг новых сло. Якя перадаюць часам тонкя адценн думак. Гэты сын народа блскуча валодае свай роднай мовай. Сярод многх паэта Якуб Колас Канстанцн Мцкевч, як нарадзся пач. 80 х гадо у Мкалаешчыне Слуцкага павета. Займае таксама вднае месца.
Гэта таксама сын народа па прафес народны настанк. н друкава свае творы пад розным пседанмам розных выданнях у Нашай нве, у Маладой Беларус, а з 1910 г. пад звычайным яго псешданмам выйшла некальк зборнчка яго твора Песн жальбы, Батра, Юрка збагаце, Прапа чалавек. Пад пседанмам Тарас Гушча н выда некальк аэтычных зборнка твора шу прзе Родныя з явы. Апавяданн нш пса таксама пад пседанмам
Тараш Булава. Для характарыстык гэтага паэта мы дазволм сабе пакарыстацца тым , што сказа ра яго М. Багдановч Несумненный талентам валодае Якуб Колас. Былы народны настанк, як друкуецца па-беларуску яшчэ з 1906 г. Кнжка яго верша Песн жальбы выйшла 1910 г а пазнейшыя творы раскданы на старонках розных беларускх выдання. Многм бакам свай творчасц н напамнае Нкцна.
Гэта псьменнк просты, спакойны засды сабе роны. Няма яго чаго-небудзь асаблвага, яркага, нечаканага,але няма слабага, нкчэмнага. Верш яго не блшчыць буйным вартасцям, але засды старанна абдуманы мела апрацаваны. Сялянскае жыцц, яго цяжкасц, паэзя працы, селькя пейзажы, нацыянальна-грамадскя матывы, турэмная адзнота гэтым абмяжоваецца весь кругагляд яго сцплай паэз. Але стольк й любв да роднага краю, стольк непадробнага, цхага лрызму, што становцца зусм зразумелай папулярнасць Коласа сярод беларускх чытачо.4 Да таго ж цыкла паэта трэба аднесц Цшку Гартнага.Бяграфя яго нескладаная. Сын беднага селянна з мяст. Капыля Мнскай губ. Нарадзся 1887 г у раннм дзяцнстве бы пастухом. Потым ста вучыцца, а пасля ператварыся гарбара родным мястэчку. н не тольк рабочы, але вядомы палтычны дзеяч, арганзатар с д. рабочай арганзацы родным Капыл, выдавец рукапсных нелегальных часопса.
Але гплоным чынам у м прасвечвае моцны паэтычны талент. Яго паэзя гэта паэзя рабочага. Нялгкая доля рабочага, цяжкая яго праца вось матывы, якя натхняюць нашага паэта. Паэзя яго сумная, часам надрываючая душу. Гартны пса прозе. Яго лтаратурная дзейнасць мае такм чынам моцнае класавае адзенне. Мы тольк што бачыл. Што нашых паэта лтаратурныя густы цесна пераплятаюцца з нтарэсам беларускага адраджэння
часткова з нтарэсам палтычнай работы. У гэтых адноснах асаблва цкавай буйной фгурай з яляецца Алаза Пашкевчана Кейрысовая. Якая часцей псала пад пседанмам Мацей Крапка, а рэвалюцыйных гуртках лтаратуры вядома пад мем Цтк. Гэта натура бурная, з моцным грамадскм палтычным тэмпераментам. Для яе на пешым плане засды была работа грамадская палтычная.
У 1904-1905 г. яна бярэ вдны дзел у Вльн тамашняй Беларускай сацыяльнай грамадзе паказвае арганзатарскя здольнасц.Кал пачынае выходзць першая наша лтаратурная газета Наша доля Вльн, Цтка з яляецца лку яе блжэйшых супрацонка. Рэакцыя, што пачалася, вымусла яе паехаць за мяжу, дзе яна слухае лекцы
Львове. Потым яна вяртаецца зно на радзму, бярэ блзк дзел у стварэнн Вльн беларускага тэатра беларускх грамадскх арганзацый, выдае для школ Першае чытанне, змяшчае свае творы щ Маладой Беларуси, арганизуе щ Минску штомесячник пад загалощкам Лучынка. У час вайны мы бачым яе сястрой мласэрнасц на фронце. Кал немцы знял Вльню, яна сеслы свае прыклала на развцц школьнай справы Вльн яе наваколл. На жаль, захапшыся змой 1916 г . выкананнем абавязка сястры мласэрнасц всках, куды яна выпадкова трапла з прычыны сумнай акалчнасц яе жыцц з выпадку смерц пахавання бацьк, яна сама заразлася тыфам у час эпдэм памерла. Для Цтк паэзя з,яляецца адлюстраваннем яе рэвалюцыйнага духу. Гэта перш за с паэт, для якога матывы рэвалюцы стаяць на першым плане. Яна псала паранача няшмат, часта задумвала пачынала вялкя творы.
Яле яе не хапала вытрымк, часу седлвасц для х апрацок заканчэння. З другога боку. У яе творах, асаблва напсанных за мяжой, адчуваецца гарачая любо да радзмы. Паэтычнае пачуцц прыроды роднай краны. Такая ж парывстасць палымянасць характарызуе паэтычную творчасць другой паэтэсы Канстанцы Буйло. Але гэта парыванн ншага роду. Гэта паэтэса. Якая валодае моцнай эратычнай нтуцыяй.
Песня кахання звычайны маты яе лры. У 1914г Вльн выйша зборнчак яе верша пад загалокам Курганная кветка. Яна спрабуе псаць фантастычныя вобразы драматычныя творы. Але с ж найбольш выдатнай рысай яе таленту з яляецца прыгожы. Зграбны, па сутнасц сцплы анталагчны верш, як клча да чыстага знслага кахання. Крыху ншы тып уяляе сабой пластычная спакойная паэзя
Максма Багдановча. Як нарадзся 1891 г. на Гродзеншчыне так рана загну для навук, для беларускай лтаратуры 1917. Як рэдкае выключэнне сярод беларускх паэта, Багдановч належыць да нтэлегентнай сям свам жыццм мала звязана з родным краем. н належыць да кола тых асоб, якя праславл Нашу нву. У творах Багдановча на першым плане пачуцц прыгажосц гармон. н узбагац нашу паэзю новым формам беларускага верша. Багацце разнастайнасць форм верша
Багдановча вельм прыкметная з,ява. Гэта чысты паэт. Як не прыносць свае вершы някх пабочных тэндэнцый. Для яго паэтычная творчасць сць само па сабе высокае служэнне народу.Таму матывы яго паэз перш за с такя, у якх прыгажосць выступае на першы план. н рэдка закранае вску вясковае жыцц. Гэта паэт горада сяго таго, што хвалюе нтэлегентны гарадск клас.Яго вершы. Мж ншым. Сабраны зборнку Вянок, як выйша у 1913 г ншыя раскданы па розных беларускх выданнях. У Багдановичу наша литаратура страцила не тольк цудощнага пащта, але и добрага вучонага. Некаторыя артыкулы яго, напр. Беларускае адраджэнне надрукаваны ва Украинской жизни, написаны з вяликим веданнем прадмета з вялкай любою да роднай лтаратуры. Вядома, пажадана было б ахарактарызаваць хоць бы коратка паэзю ншых беларускх паэта.
Але гэта вельм цяжка зрабць такм кароткм нарысе, як наш.Наша лтаратура хутка разрасталася. Зрэшты, назавм мны яшчэ некаторых працонко на паэтычнай нве маладой беларус. Вельм нядрэнныя многя з верша Змтрака Бядул. Беларускагаярэя. Цкавая паэтычная з ява Алесь Гарун. селянн, сталяр. Ад твора К.Каганца павявае язычнцкай Руссю.Неабходна напомнць пра вершы
А.Паловча,Будзьк.Гурло,Чарнашэвча,Лобка, Арла,Журбы, асаблва Лска, як з яляецца адначасова буйным палтычным дзеячам, многм нш. Сярод празачных псьменнка звяртае на сябе вагу Ядвгн Ш як пача сваю дзейнасць на палтычнай нве за гэта ме звычайныя на той час непрыемнасц. Свам творам н завава сабе шырокую папулярнасць. Яго апавяданн сабраны некалькх зборнках
Дзед Завала 1909 г бярозка, Васльк1914 г. нш. У яго творчасц пераважаюць невялкя апавяданн байкавага складу. н ахвотна звяртаеецца да свету жывл. Як н ведае любць. Гумар з яляецца вялкай заслугай яго твора.1 c412 У творах Власта, селянн самавука, заважаецца тонкае адчуванне прыгажосц. Мы жо гаварыл аб прзачных творах такх нашых паэта, як
Коласпседанм Гушча, З.бядуля, некаторыя нш. З удзячнасцю можна спомнць апавяданн Галубка, Лска,А.Новча, Жывцы, Мхалк С. многх ншых, творы якх раскданы Нашай нве, у яе календары нш. выданнях.1c 418 Заключэнне. Навукоцы-этнографы, мовазнацы, гсторык-ужо другой палове XIX cт . выявл самабытнасць беларускага народа. Афцыйная дактрына рускасц Беларускага краю не пацвярджалася. У пачатку XX ст. навуковая дзейнасць у Беларус губляла палтычную афарбоку набывала больш прыкладны характар. мклва пашыралася сетка навуковых устано. Вывучэннем краю займался Вцебская вучоная архная камся 1909, Смаленская вучоная архная камся, Мнск царконы гсторыка-археалагчны камтэт 1907, Таварыства вывучэння Беларускага краю Маглве. У вывучэнне
Беларус ключалася нацыянальная нтэлегенцыя. Ужо канцы 80-х пачатку 90-х гг. XIX ст. вакол рэдакцы газеты Мнскй лсток гуртавалася група аматара беларускай культуры гсторы. Свае допсы яны змяшчал штогоднм дадатку да газеты Северо-Западном календаре, як выходз у 1888-1893 гг.5 На старонках газеты Наша нва распрацовалася тэорыя беларускай культуры.
Адзн з заснавальнка Нашай нвы .Луцкевч. этнограф археолаг па прафес, збра пры рэдакцы калекцы для будучага беларускага нацыянальнага музея. У тыя часы Рас не снавала амаль нводнага унверстэцкага горада, дзе б пад уплывамНашай нвы беларускя студэнцкя гуртк, што нтэнсна знкал з канца XIX ст не вылучал мнулае свай Бацькашчыны. Вылучася Пяцярбург. Там выходз лтаратурна- мастацк альманах
Маладая Беларусь 1912-1913, як па сутнасц бы першым выданнем беларускай навуковай публцыстык, працава Беларуск навукова-лтаратурны гурток студэнта 1912-1917. У 1910 г. у Вльн бы надрукаваны пешы дапаможнк па гсторы Беларус Кароткая гсторыя Беларус. Яе напса на беларускай мове В.Ластоск. як з 1909 г. працава сакратаром рэдакцы
Наша нва.З ялення дапаможнка стала важнейшай падзеяй у летапсе беларускага нацыянальнага руху. У лтаратурным рублцыстычным руху не было нчога штучнага, н яскрава адпавяда настрою народных мас. Па сутнасц н сустрака шмат цяжкасцей перашкод. Няма чаго гаварыць пра тое, што беларуск нацыянальны рух гарманва з настроем адмнстрацы, якая лепшым выпадку глядзела на Беларусь вачам Паночна-Заходняга краю н сустрака працнка польскм асяроддз, вельм плывовым. Навогул н не адпавяда настрою кольк-небудзь заможных класа рэзкм свам дэмакратызмам выкладзеным прынцыпам сацыялзму.Беларуская мова не магла пранкнуць у школу. тым не менш буквары разыходзлся, кнжк чытался. Пранкал у вску , нават больш таго, ахоплвал абруселыя апалячаныя гарадскя колы.Беларускя вечарынк розных гарадах, нават у Вльн, збрал мнагалюдныя таварыствы. Пастанока драматычных п ес, харавыя спевы, выкананне танца-
Лявонх, Мяцелцы нш аб ядновал таварыства. Народны тэатр, народныя хоры, драматычныя гуртк был раскданы Вльн,Гродне,Слуцку,Капыс,Полацку,Дзсне,Д авыдГарадку,Полацку,Пецярбургу,Варшаве нш. гарадах.5 Папярэдн агляд сведчыць пра нарастаючую слу беларускага нацыянальнага руху, Напачатку н мае давол сцплы характар, выходзць з народных сла. Паоводле свайго паходжання крунку н дэмакратычны той жа час н носць у сабе дэю да радзмы да роднага
народа- дэю, спрадвеку ласцвую нашай сялянскай радзме. Сцплая з вонкавага боку выдавецкая дзейнасць згуртавала вакол сябе народныя масы выставла вялкую слу- цудоную паводле формы багатую паводле зместу лтаратуру, асаблва паэзю Лтаратура 1Абецэдарская А.Л. Брыгадзн П Жылуновч нш. Гсторыя Беларус Пад рэд.А.Г. Каханоскага нш. Мн. Экаперпектыва,
1996 496 с. 2.Вонсович Л.В. Белорусоведениеучеб.пособие Мн. ТетраСистемс, 2005. 224 с. 3.Донар-Запольск М.В. Гсторыя Беларус Беларус.Энцыкл Нац. арх. Рэсп. Беларусь Пер. з рус. Т.М. Бутэвч, Т.М.Кароткая, Е.П.Фешчанка. Мн. БелЭн, 1994 510 с.1л. 4. httpbelarusianhistory.narod.ru 5. httpscience.library.by